روایتی از کویر شهداد : افسانه شب‌های بی‌پایان کویری

راوی: پوریا هاشمی

وقتی که باد از لای کلوت‌های کویری زوزه می‌کشد و به سینه تپه‌ها و رمل‌های شنی می‌خورد؛ وقتی که هیبت سکوت دشتی کویری تمام وجودت را فرامی‌گیرد؛ درست وقتی که شاهد زیبان‌ترین طلوع یا غروب آفتابی یا در شب، پرستاره‌ترین آسمان زندگی‌ات را تماشا می‌کنی معنای وقار و شکوه کویر شهداد را خواهی دانست.

من پوریا هاشمی هستم و می‌خواهم شما را به یکی از زیباترین، دیدنی‌ترین و جذاب‌ترین سفرهای عمرتان دعوت کنم. سفر به کویر شهداد و منطقه گندم بریان که فارغ از تمام جاذبه‌های تاریخی و دیدنی‌اش گرم‌ترین نقطۀ جهان هم لقب گرفته است. پس خودتان را به روایت من بسپارید تا همه با هم از یک مسافرت کویری باشکوه به استان کرمان لذت ببریم.

دشت گندم بریان و کویر شهداد

شاید برای کسانی که تا به حال یک سفر کویری را تجربه نکرده‌اند جالب باشد تا در ابتدا کمی دربارۀ این منطقۀ جذاب بشنود. پس سفرمان را از آشنایی با این منطقه آغاز میکنیم: کویر شهداد منطقه بزرگی از بافت کویری ایران را شامل می‌شود که به مرکزیت آبادی شهداد شمال شرقی کرمان قرار گرفته است. دشت لوت که بیشتر آن را با نام کویر لوت می‌شناسیم بخشی از منطقه جغرافیایی شهداد است.

جالب است که بدانید تعداد زیادی از بیابانشناسان ایرانی و خارجی گرم‌ترین نقطۀ کره زمین را در این منطقه شناسایی کرده‌اند. دشت گندم بریان در محدوده‌ای 30 هزار کیلومتری دل دشت لوت گرم‌ترین نقطۀ جهان است که دمای آن توسط ناسا تا 70 درجه سانتی‌گراد نیز ثبت شده است. دکترپرویز کردوانی، بیابان‌شناس معروف ایرانی معتقد است که حتا امکان زندگی برای باکتری‌ها هم در این منطقه وجود ندارد. برای اثبات این ادعا به پیکر بی‌جان گاوی اشاره می‌کند که در این منطقه در سال 1365 بدون هیچگونه آسیبی پیدا شد و تنها به دلیل تابش شدید آفتاب و حرارت در جای خود خشک شده بود. البته وجود نمک فراوان هم در این منطقه می‌تواند در این باره موثر باشد.

رودخانه‌ای زیرزمینی به نام شور، در اعماق این بیابان در جریان است که باعث شوری خاک و رطوبت دیوارهای کلوت‌ها در این منطقه شده است. این رودخانه دائمی که در تمام طول سال پرآب است از ارتفاعات شمال غرب بیرجند سرچمه می‌گیرد و پس از طی مسافتی 200 کیلومتری در نزدیکی شهداد در منطقه‌ای به نام چاله معدن نمک که محلی‌ها آن را گود نمک می‌نامند آرام می‌گیرد.

شش‌ضلعی‌های نمکی ایجاد شده در اطراف دریاچه نمکی یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی کویر لوت است. وجود این رودخانه نقش مهمی در استحکام نسبی و پایداری کلوت‌ها دارد.

کلوت چیست؟

کلوت در لغت از دو بخش «کل» و «لوت» تشکیل شده است. کل یا کلاته به معنی شهر یا آبادی است و لوت هم همان نام دشت لوت است. کلوت‌ها اما در واقع به بافت شهرمانندی از عوارض طبیعی و سازه‌های سنگی کویر لوت گفته می‌شود که در اثر طوفان‌ها شنی، تابش شدید آفتاب و بارش‌های کویری به مرور زمان در حدود 20هزار سال شکل گرفته‌اند و سیمایی شهرمانند را سامان داده‌اند.

برای نخستین‌بار که پا به این شهر کلوخی عجیب می‌گذارید ممکن است تصور کنید انسان در ساخت این ابرسازه‌‌ها نقش داشته است اما باید بدانید که این زیبایی باشکوه ساخته معماری کویری است. زیبایی اسرارآمیز این منطقه باعث شده است که جهان‌گردان و شرق‌شناسان خارجی که با فاصله زیاد از اطراف این کوهستان کویری عبور می‌کردند آن را با نام «شهر ارواح» نامیده بوده‌اند چرا که از دور به منظره شهری بزرگ با آسمان‌خراش‌ها و برج‌های بلندی می‌ماند که در تاریکی و سکوت به سر می‌برد.

شهر لوت شهری افسانه‌ای

افسانه‌های زیادی درباره شهر لوت وجود دارد. برخی آن را بقایای شهری نفرین‌شدۀ ویرانی دانسته‌اند که دورزمانی محل اسکان قومی تاریخی از تمدن باستانی جیرفت بوده است. جالب این که قدیمی‌ترین پرچم برنزی جهان به نام درفش شهداد در این منطقه اکتشاف شده است که اکنون در موزه ایران باستان نگداری می‌شود.

این پرچم برنزی با نقشی از یک نخل، چد درخت دیگر، چند انسان، دو شیر، یک گاو کوهان‌دار و چندین مار، همچنین سفال‌های چند هزار ساله‌ای که در این منطقه کشف شده است، نشان از تمدن باستانی این منطقه دارد که علی رغم طبیعت به ظاهر خشن و نامتعارف آن محل سکونت طولانی اقوام تاریخی بوده است.

و اما سفر به اعماق زیبایی و شکوه کویر

حالا که کمی با طبیعت، تاریخ و جغرافیای این منطقه آشنا شدیم بهتر است سفرمان را به این منطقه اسرارآمیز آغاز کنیم. برای آغاز سفر به کرمان می‌رویم. کرمان در مرکز ایران یکی از شهرهای جذاب و دیدنی است که انبوهی از جاذبه‌های تاریخی و بومی را در خود جای داده است.

برای اقامت در شهر کرمان می‌توانید هتل‌ها یا اقامت‌گاه‌های متنوع این شهر را انتخاب کنید. اما برخلاف تصوری که کرمان را شهری خشک یا کویری می‌پندارد این شهر از آب‌وهوای فوق العاده، کشاورزی حاصلخیز، باغ‌های سرسبز و انبوهی مکان دیدنی تشکیل شده است که ترکیب جذاب و دیدنی را در دل بافت کویری ایران گرد هم آورده است.

باغ شاهزاده ماهان، حمام گنجعلی خان (موزه مردم شناسی کرمان)، آتشکده زرتشتیان کرمان (موزه مردم شناسی زرتشتیان)، بازار سنتی کرمان، بازار سردار کرمان، مجموعه گنجعلی خان کرمان، مجموعه ابراهیم ‌خان کرمان، آرامگاه مشتاقیه (گنبد مشتاقیه)، میدان گنجعلی خان، چهار سوق گنجعلی ‌خان، یخدان مویدی کرمان، خانه هرندی (باغ موزه هرندی)، تخت درگاه قلی بیگ، مسجد ملک کرمان، گنبد جبلیه کرمان، ضرابخانه گنجعلی خان، مسجد گنجعلی خان و باغ فتح آباد کرمان (باغ بیگلربیگی) مهمترین مکان‌های دیدنی کرمان هستند که بر اساس زمانی که در کرمان خواهیم ماند به آن‌ها سر می‌زنیم و از زیبایی و شکوه آن‌ها لذت خواهیم برد.

اما فارغ از بافت تاریخی کرمان طبیعت این استان نیز دارای ویژگی‌هایی منحصربه‌فردی است. یکی از مهمترین ویژگی‌های طبیعی استان کرمان آبشار وروار است که در شهرستان عنبرآباد در جنوب کرمان قرار دارد. برای لذت بردن از این آبشار که عنوان بلندترین آبشار خاورمیانه را با افتخار از آن خود کرده است کافی است شهرستان‌های کرمان و بم را به سمت عنبرآباد پشت سر بگذارید تا این آبشار عظیم را مشاهد کنید.

برای کسانی که علاقه‌مند به یک اقامت طولانی و لذت بخش در استان کرمان هستند دیدن این آبشار را در برنامه سفر خود خواهیم داشت.

دشت شهداد، اقامت در قلب کویر و دریاچه جوان شهداد

اما اگر مثل ما به قصد یک مسافرت کویری به کرمان آماده باشید بهتر است پس از یک اقامت کوتاه در کرمان، این شهر زیبا را به مقصد کویر اسرارآمیز شهداد ترک کنیم. من همیشه به همراه همسفرانم صبح خیلی زود کرمان را به مقصد شهداد ترک می‌کنم تا با یک سفر جاده‌ای یک ساعت و نیمه شاهد طلوع آفتاب در کنار دریاچۀ جوان شهداد باشیم.

تعجب نکنید! دریاچۀ جوان شهداد دریاچه ای موسمی درست در قلب کویر لوت ایران است. این دریاچه که در چند سال اخیر در اثر سیل و باران‌های کویری شکل گرفته است یکی از جاذبه‌هایی است که در این سفر از آن دیدن خواهیم کرد. دیدن طلوع آفتاب در کنار این دریاچه و خوردن صبحانه یکی از تجربه‌هایی است که هرگز فراموش نخواهید کرد.

پس از اینکه به اندازه کافی از زیبایی صبحگاهی این دریاچه کویری لذت بردیم سفرمان را به سمت رمل‌های تخم‌مرغی شهداد ادامه می‌دهیم. منظور از رمل‌های تخم مرغی، تپه های ماسه‌ای و شنی منحصربه‌فردی است که در نزدیکی کلوت شهداد قرار دارد. این رمل‌ها از این جهت اهمیت دارند که تپه‌هایی تخم مرغی شکل هستند که در نقاط مختلف کویر از خاک سر بیرون آورده‌اند و بر خود امکان رشد یک بافت گیاهی را ممکن ساخته‌اند. چنین پدیدۀ منحصربه‌فردی تقریبا در کمتر بیابانی در جهان دیده می‌شود و از این جهت کویر شهداد یکی از مهمترین این مناظر را دارا است.

پس از دیدن رم‌های تخم مرغی برای یک پیاده‌وری کویری لذت‌بخش و جسورانه آماده می‌شویم تا سایر پدیده‌های کویری را مشاهده کنیم. پدیده گلدان های کویری یا نپکا یکی از این زیبایی‌هایی است.

با طی کردن چیزی حدود 20 کیلومتر از شهر شهداد به سمت بیابان لوت، به جنگلی از درختان کوتاه روی تپه‌های ماسه‌ای می‌رسیم. این صحنه دیدنی آن هم در یک بیابان که می تواند قلب هر گردشگری را تسخیر کند در گویش بومی تل گز یا تل طاق نامیده می‌شود. این جنگل زیبا جایی است برای دیدن رمل‌های تخم مرغی و گدان‌های کویری.

نپکاها یا گلدان‌های کویری بیابان لوت یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب دوستداران طبیعت و کویر است که می‌تواند باعث حیرت و لذت بی‌اندازه شما باشد. خوشبختانه این بافت ویژه در سال 92 در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران قرار گرفته است به عنوان یک سرمایه ملی ارزشمند مورد توجه است.

شب‌های کویر شهداد و آسمان پرستاره‌اش

شاید اقامت در یک هتل پنج ستاره آرزوی هر کسی باشد اما اقامت در جایی که میلیون‌ها ستارۀ درخشان دارد از آن هم می‌تواند جذاب‌تر باشد. پس از بازگشت از پیاده‌روی کویری و صرف ناهار می‌توانیم دوباره به ساحل دریاچه جوان شهداد باز گردیم و اگر اهل طبیعت‌گردی باشیم کمپ کویری خود را به‌پا کنیم.

این بهترین تصمیمی است که یک گروه کویرگرد سرخوش و مشتاق می‌تواند بگیرد اما از آنجا که سفر یک چیز سلیقه‌ای است اگر ماندن در چادرها را در یک کمپ کویری نمی‌پسندید کافی است پس از صرف عصرانه با نیم‌ساعت رانندگی به شهر شهداد باز گردید و شب را در یکی از اقامت‌های بوم‌گردی یا ده‌گردی شهداد سپری کنید.

برای اقامت در شهداد، یکی از بهترین بوم‌گردی‌ها بوم‌گردی نبکا است. اینجا چندین اتاق دارد که هر کدام را انتخاب کنید به سبک و سیاق متفاوتی در فضایی کاملا کویری و سنتی خواهید بود. شاید انتظار داشته باشید وقتی می‌گوییم کویری چیزی جز گرما در کمینتان نباشد. اما همانطور که گفتیم، اینجا و این اقامتگاه هم پر است از درختان مرکبات و نخلستان‌هایی که هم هوا را خنک می‌کنند و هم سبزی‌شان در فضایی کویری، لذت‌بخش‌ترین چیز دنیاست.

فرقی نمی‌کند کجا باشید، آفتاب که پایین برود و غروب که از راه برسید، اولین چیزی که شما را مسحور خواهد کرد غروب آفتاب در خط افق دریاچه جوان شهداد است. اگر شما هم مثل من احساساتی هستید یکی از زیباترین صحنه‌هایی که کارگردان هستی می‌تواند برایتان به نمایش بگذارد را در غروب شهداد تماشا خواهید کرد.

آسمان طیف متنوعی از رنگ‌ها را در سکوت و آرامش کویر تجربه و خورشید سوزان کویری که تمام روز بر سرمان تابیده است با وقار و متانت با ما وداع خواهد کرد. حالا اگر در گروه کسی باشد دستی به ساز دارد، با یک موسیقی لذت بخش و چای کر بر آتش مهیا کرده‌ایم از ستاره‌های درخشان کویر دعوت می‌کند تا به صحنه این نمایش بیاید.

وقتی تمام آسمان کویر پر از ستاره شد، شما خواهید فهمید که در طول تمام زندگی‌ خود ستاره ندیده بودید. میلیون‌ها ستاره نقره‌ای در آسمان پیدا می‌شوند و همه چیز را برای شما محیا می‌کنند تا سفر اصلی خود را در کویر آغاز کنید. سفری به درون خود.

اما اگر نخواستید شب را زیر آسمان پر ستاره کویر تجربه کنید، نگران نباشید. آنهایی هم که به شهداد می‎روند اقامت بسیار لذت بخشی را در اقامتگاه‌های بوم‌گردی شهداد تجربه خواهند کرد. فضای سنتی و اصیل این اقامت‌گاه‌‌ها معمولا یادآور کاروان‌سراهایی است که کاروان‌های تاریخی تجربه می‌کرده‌اند. با این تفاوت که تمام امکانات رفاهی فراهم شده است. در این مکان می‌توانید از لذت خوردن یک شام لذیذ و هم‌صحبتی با مردم بومی شهداد یا همسفران خود بهره‌مند شوید. عکس‌های همسفرانتان را ببنید و درباره تجارب آن‌ها از پیاده‌روی در کلوت و جنگل نپکاها بشنوید

ملاقات با جانوران در سرزمین عجایب

کسانی که اهل طبیعت‌گردی هستند باید بدانند که کویر دارای اکولوژی منحصربه‌فردی است اما اگر نگران رویارویی با مار، عقرب یا موجوداتی از این دست هستید، باید به شما اطمینان بدهم که در فصول مطلوب برای سفر کویری که از ابتدای پاییز تا نیمه‌های زمستان است این موجودات به دلیل سرما به عمق خاک می‌روند و معمولا هیچ خطری برای گردشگران نخواهند داشت.

اما در عوض اگر خوش‌شانس باشیم ممکن است گربه کویری، موش پامسواکی یا زاغ بور را ملاقات کنیم. این سه گونه نادر که در کویر شهداد گه‌گاه مشاهده شده‌اند از گونه‌های منحصربه‌فرد جانوران کویری هستند. زاغ بور، پرنده‌ای است درست شبیه به زاغ اما با پرهای طلایی و آوازی خوش که روی تمام کلاغ‌ها و زاغ‌ها را سفید کرده است. طبیعت‌گردها زاغ بور را به شوخی حاصل ازدواج زاغ و کبوتر یاکریم می‌دانند.  

افسون کویر یا چرا باید به کویر رفت

شاید برای کسانی که سفر در دل طبیعت را محدود به جنگل‌های سرسبز، جزایر مدیترانه‌ای یا سواحل مرجانی می‌دانند کویر بیابانی بی‌آب و علف بیشتر نباشد. اما این تصور کم‌لطفی به زیبایی باشکوه کویر است. من معتقدم که کویر مسافران خود را افسون می‌کند و عشق خود را در قلب آن‌ها پرورش می‌دهد. من معتقدم اگر تنها یک بار به کویر قدم بگذارید طبیعت پذیرا و متین کویر چنان شما را به دامان خود می‌پذیرد که برای تمام عمر عاشق او خواهید ماند.

آرامش و سکوت بی‌اندازه‌ کویر، طبیعت خشن، سرکش و رام‌نادشنی آن و همین‌طور وقار و بزرگی آن می‌تواند شما را برای یک سفر شخصی به درون خودتان آماده کند. دشت کویر تا چشم کار می‌کند گسترده است و شما را در بستری از شکوه و عظمت یک سرزمین جادویی قرار می‌دهند؛ جایی که زمین و آسمان به هم متصل است و خبری از هیچ آلودگی صوتی یا محیطی نیست. آنجا متوجه خواهید شد که اگر کویر پذیرای شما نباشد و راه و رسم زیستن در آن را ندانید تا چه اندازه در برابر ابهت او شکننده خواهید بود.

اما نگران نباشید مسیرهای مشخص و روش‌هایی که هزاران سال توسط بومی‌های مناطق کویری تجربه شده‌اند همراه شما خواهد بود تا بدون ذره‌ای نگرانی از زیبایی و شکوه این بستر بخشنده لذت ببرید.

همنشینی با مردم کویر، یک اتفاق ناب

طبیعت سخت کویر از مردمان این منطقه زنان و مردان قانع، بخشنده، سخت‌کوش و تفت‌دیده‌ای ساخته است که راه‌ورسم مهربانی را با تمام آدم‌های زمین می‌دانند. تنها کافی است چند روزی را مهمان این فرهنگ غنی باشید تا برای همیشه خاطره این معاشرت را به یاد داشته باشید و رسم صبوری و مهربانی را بیاموزید.

مردم کویرنشین آموخته‌اند با طبیعت سرکش کویر سازگار باشند. در کویر گرما و سرما هر دو به نهایت خود رسیده است و اعتدادل آب و هوایی مگر تنها در چند روز در طبیعت کویری معمول نیست. این طبیعت طاغی مردمانی آرام و سازشکار را پرورش داده است که می‌توانند به خوبی پذیرای فرهنگ و عادات شما با روی خوش باشند.

حتا در کویر هم لذت دنیا دل و دندان بُوَد!

هرچقدر هم آدم کم‌غدایی باشید یا اینکه بخواهید نسبت به غذا در سفر بی‌تفاوت بمانید نخواهید توانست در مقابل سفره کرمانی مقاومت کنید. کرمانی یکی از 5 شهر مهم ایران در زمینۀ غذا است. غذاهای سنتی مردم کرمان بسیار متنوع است و این تنوع در مناطق بومی بیشتر هم می‌شود.

آبگوشت زیره، آبگوشت بادمجان و کشک، آش گندم شیر، اوماج آش، آش رشته کرمان، آش روزه کرمان، خورش آلوچه، خورش به آلو، زیره پلو، لپه پلو با زیره، اشکنه کرمانی، قاتق کرمانی،  قاتق گوشت، کشک کدو، مجور کدو، کله جوش کرمانی،  چغوک بریزو، گیپا کرمان، کباب زرگری تنها بخشی از لیست بلندبالای آشپزی کرمانی است.

اما اگر هدفتان از مسافرت به کرمان یک سفر کویری خصوصا اقامت در کمپ دست شهداد است بهتر است از غذاهای سبک، سالم و مقوی استفاده کنید و نوشیدنی‌های گوارا بسیار میل کنید تا بیشتر توان پیاده‌روی و لذت بردن از طبیعت کویر را داشته باشید.

و بعد از کویر شهداد؟

برای مقصد بعدی از شهداد انتخاب‌های بسیار زیادی داریم که بستگی به انتخاب ما برای برنامه سفر است. اگر برای یک طبیعت‌گردی خالص و ناب به کرمان آماده‌ایم بهتر است پس از شهداد بی‌معطلی راهی عنبرآباد و آبشار وروار و یا طبیعت تنگ رگه در جنوب شهرستان رفسنجان شوید. اما اگر یک سیاحت تاریخی را مد نظر دارید بی‌رنگ به سمت بم حرکت کنید. خلاصه اینکه شما می‌توانید شهداد را به سمت کرمان، جیرفت یا بم حرکت کنید که هر کدام از این مناطق جذابیت‌های ویژه‌ای برای مهمانان خود دارند.  

اگر دلتان خواست چند روزی هم در بم ساکن شوید، قطعا باید مهمان خانه بومگردی ترنج باشید، یک تجربه ناب از زندگی درست در قلب کویر و نخل و حس و حالی وصف‌نشدنی!

خداحافظی همیشه سخت است

در این نقطه سفر ما به پایان رسیده است اما فراموش نکنید که حال خوش سفر و فرهنگ سیاحت و جهان‌گردی هیچ انتهایی ندارد. هر چقدر هم که سفرهای متعددی را تجربه کرده باشید باز هم خواهید دانست که در این جهان جایی هست که ما به آن سر نزده باشیم. می‌توانید روایت بقیه سفرهای من را در صفحه اینستاگرام ببینید و با من همسفر شوید.

جالب اینجاست که ایران یکی از متنوع‌ترین جغرافیایهای سفر در جهان را در خود جای داده است و تنها گشتن ایران می‌تواند به اندازه عمر بلند یک انسان جذابیت و دیدنی داشته باشد. تنها توصیه من این است که برای سفر حتما به اقامتگاه و راهنمای سفر خود توجه بیشتر داشته باشید و اقامتگاه‌های خود را از سرویس‌های معتبر اقامتی رزو کنید. با این کار حتما بیشترین لذت از سفر را خواهید برد. 

لیدر جاباما جایی است که در آن همسفر عاشقان سفر، طبیعت‌گردان و حرفه‌ای‌های ایران‌گردی می‌شویم. اینجا روایت کسانی را می‌خوانیم که به مقصدی پر از داستان و خاطر سفر کرده‌اند. این روایت‌ها را دنبال کنید تا برای سفرهای بعدی خودتان یک ایده متفاوت و ماجراجویانه داشته باشید.