همه چیز درباره مسجد جامع اصفهان
اصفهان این شهر تاریخی و باشکوه مرکز ایران، آوازه‌ای جهانی دارد. همین موضوع باعث شده تا هر سال هزاران گردشگر از نقاط دور و نزدیک برای بازدید از جاهای دیدنی و بناهای عظیم تاریخی آن، خودشان را به اصفهان برسانند.
مسجد جامع اصفهان که با نام‌های دیگری چون مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه هم شناخته می‌شود، از جمله بناهای این شهر است که شکوه و عظمت دوره‌های پیشین و نبوغ ایرانیان را به بینندگان یادآوری می‌کند فراموش نکنید در سفر به اصفهان حتما به عالی قاپو اصفهان سر بزنید.
آنچه در حال حاضر به‌عنوان مسجد جامع اصفهان شناخته می‌شود، ثمره قرن‌ها تغییروتحول و بازسازی است. در واقع این مسجد در آغاز گسترش اسلام در ایران بنا نهاده شده و تا امروز تحولات بزرگی را پشت سر گذاشته است.
مسجد جامع اصفهان روایت‌های تاریخی طولانی و داستان‌های شگفت‌انگیزی دارد. اگر می‌خواهید با بخشهای مختلف مسجد، معماری بنا و داستان تحولات آن از گذشته تا امروز آشنا شوید، با ما در ادامه مطلب همراه شوید.
آشنایی با مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی شهر اصفهان است که مجموعه‌ای کامل از تحولات معماری ایران بعد از اسلام را به بازدیدکنندگان نشان می‌دهد.
برخی عقیده دارند که قدمت این مسجد با شهر اصفهان برابر است و در واقع می‌توان آن را قدیمی‌ترین بنای موجود در این شهر دانست.
واکاوی‌های تاریخی نشان‌دهنده شواهدی از دوره ساسانیان در سنگ بنای این مسجد تاریخی است. مورخان معتقدند که آنچه امروز به‌عنوان مسجد جامع اصفهان می‌شناسیم، بر روی بقایای یک آتشکده ساسانی و با خشت خام و آجر ساخته شده است.
بنیان اصلی این مسجد در قرن دوم بعد از اسلام گذاشته شد و در دوره‌های تاریخی پس از آن تحولات عظیمی از جمله جنگ، زلزله و آتش‌سوزی را تجربه کرد. به نظر می‌رسد این مسجد نقش مؤثری در رشد شهرنشینی در اصفهان ایفا کرده است.
محققان می‌گویند بنای نخستین مسجد حال و هوایی نزدیک به معماری اعراب داشت. اما در دوره سلجوقیان، سبک معماری آن از فرم عربی فاصله گرفت و به معماری ایرانی نزدیک‌تر شد.
به‌طورکلی با روی کار آمدن حکومت‌های مختلف در کشور و ایجاد سبک‌های نوین معماری، اصلاحاتی در معماری بنای مسجد ایجاد شد.
هر چه که هست، این مسجد با وجود گذر زمان و پشت سر گذاشتن وقایع گوناگون، همچنان استوار باقی‌مانده و از جذاب‌ترین بناهای تاریخی ایران و جهان به شمار می‌رود.
این مسجد تاریخی دارای بخشهای مختلفی از جمله چهار ایوان در چهارسوی اصلی، کتیبه‌های تاریخی، کتابخانه و گنبد است و علاقه‌مندان به معماری می‌توانند ساعت‌ها به کندوکاو در زوایای مختلف آن بپردازند. در ادامه به بیان جزئیات بیش‌تر مربوط به مسجد جمعه و نقش و اهمیت آن در معماری ایران و جهان می‌پردازیم.
تاریخچه مسجد جامع اصفهان
به طور خلاصه می‌توان گفت که مسجد جامع اصفهان یک موزه معماری است! این مسجد از ابتدای تأسیس تا امروز به شکل‌های مختلف دچار تغییروتحول شده و این تغییرات به‌صورت ساخت بخشهای جدید، اصلاح و مرمت بوده است.
پس اگر به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند هستید، با کندوکاو در هر بخش، بیش‌ازپیش به نبوغ ایرانیان در دوره‌های مختلف تاریخی پی می‌برید.
مثلاً باستان‌شناسان در کاوش‌های خود به شواهدی از دوره ساسانی دست پیدا کردند. این موضوع نشان می‌دهد که این مکان حتی پیش از اسلام هم یک مرکز مذهبی در قلب ایران بود و به‌عنوان یک آتشکده مرکزی برای زرتشتیان به‌حساب می‌آمد.
پس از اسلام و با روی کار آمدن عباسیان، دین اسلام به‌سرعت در ایران گسترش یافت. به نظر می‌رسد بنای اولیه این مسجد در همین دوران و در قرن دوم هجری قمری گذاشته شد و یک قرن بعد، با تخریب محراب اصلی، جهت قبله آن اصلاح شد. در واقع مسجدی که در حال حاضر وجود دارد در این دوره بنا نهاده شد.
آنچه امروز در معماری این مسجد مشاهده می‌شود، بیش از هر چیز متعلق به دوره سلجوقیان است. در این دوره مهم‌ترین و بیش‌ترین تغییرات در مسجد عتیق ایجاد شد که ایجاد گنبد تاج الملک، احداث کتابخانه و تغییر معماری مسجد از شبستانی به چهارایوانی از شاخص‌ترین آن‌ها هستند.
البته در دوره‌های تاریخی دیگر از جمله دوره ایلخانی، قاجار، دیلمیان و به‌ویژه صفویه و آل بویه هم تغییرات چشمگیری در آن ایجاد شد. در دوره صفویه آرامگاه علامه مجلسی در این محل بنا نهاده شد که افزودن تزیینات و تکمیل مقبره به دوره قاجار بر می‌گردد.
مسجد عتیق اصفهان در دوره اسماعیلیان به دلیل آتش‌سوزی بزرگ دچار آسیب‌های جدی شد. اما در همین دوران مرمت آن آغاز شد و به‌تدریج به شکل امروزی در آمد.
اهمیت مسجد جامع یا مسجد عتیق اصفهان
مسجد جمعه اصفهان در طول هزار و پانصد سال، حوادث مختلفی از جمله آشوب‌های داخلی و جنگ‌های خارجی و حوادث طبیعی را پشت سر گذاشته و گوشه‌وکنار آن، گنجینه‌ای از وقایع تلخ‌وشیرین این سرزمین است.
از سوی دیگر، سبک معماری و آثار موجود در این بنا، یادآور غنای فرهنگی و هنری ایرانیان از گذشته تا امروز است.
این موضوع باعث شهرت جهانی این مسجد شده و دوستداران فرهنگ و معماری ایران از نقاط دور و نزدیک جهان برای بازدید از این اثر غنی و الهام‌بخش به اصفهان زیبا سفر می‌کنند.
بیش از نود سال از قرارگرفتن نام این مسجد در فهرست آثار ملی ایران می‌گذرد. در سال ۲۰۱۲ هم مسجد عتیق اصفهان به‌عنوان یکی از بناهای تاریخی شاخص ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
معماری مسجد جامع اصفهان
معماری مسجد جمعه یا جامع اصفهان را می‌توان چکیده و خلاصه‌ای از پانزده قرن معماری ایران‌زمین دانست. بنای اولیه این مسجد با الهام از معماری اعراب به‌صورت شبستانی بنا نهاده شد؛ اما پس از گذشت دو یا سه قرن از این فرم به‌صورت چهارایوانی که به سبک مساجد ایرانی مشهور است، در آمد.
گنبدهای آن هم که در ابتدا چهار ضلع داشتند، به‌تدریج تغییر پیدا کرده و به شکل دایره‌ای امروزی ساخته شدند. یکی از شگفت‌انگیزترین بخشهای این مسجد، طاق آن است که توسط یوسف اصفهانی از برجسته‌ترین معماران این شهر ساخته شد.
اصلی‌ترین مصالح ساختمانی استفاده شده در ساخت مسجد آجر است؛ اما در بنای اصلی آن، خشت خام هم به‌کاررفته است. مقرنس‌‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌های آن هم که توسط استادکارهای نامدار ایرانی انجام شده، بسیار ارزشمند و الهام‌بخش هستند.
بخشهای مختلف مسجد جامع اصفهان
بخشهای مختلف مسجد جمعه اصفهان نمونه‌ای از سبک معماری، تکنیک‌ها و نبوغ معمارانی است که برای ساخت و تکمیل آن تلاش کرده‌اند. ایوان‌ها، گنبدها، سنگاب‌ها، شبستان‌ها و کتابخانه این مسجد، بخشهای مختلفی هستند در معماری و طراحی بنا زبانزد هستند.
البته کتیبه‌ها، سردر، حوض و گاوچاه موجود در آن هم از نظر تاریخی و معماری بسیار ارزشمند است و توجه علاقه‌مندان به معماری و تاریخ را به خود جلب می‌کند. در ادامه به معرفی بخشهای مختلف این مسجد می‌پردازیم.
ایوان‌های مسجد عتیق اصفهان
ایوان‌ها مهم‌ترین بخشهای این مسجد از نظر معماری و ارزش تاریخی هستند که در ادامه با جزئیات هر یک از آن‌ها آشنا می‌شوید:
- ایوان درویش یا صفه درویش که در قرن ششم هجری ساخته شده، در ضلع شمالی مسجد قرار دارد. کتیبه گچ‌بری موجود در آن هم متعلق به دوره صفویه است. طاق‌های چهلستون این ایوان مزین به طرح‌های آجری جذاب و چشم‌نوازی هستند. به همین دلیل ایوان درویش یکی از زیباترین بخشهای مسجد جمعه اصفهان است که توجه علاقه‌مندان را به خود جلب می‌کند
- ایوان صاحب یا صفه صاحب در جهت مقابل ایوان درویش، یعنی در بخش جنوبی مسجد قرار گرفته است. معماری این ایوان به دوره سلجوقی تعلق دارد؛ اما کتیبه‌هایی از دوره صفویه هم در آن به چشم می‌خورد
- صفه یا ایوان استاد در غرب مسجد جمعه اصفهان قرار گرفته که بنای اولیه آن متعلق به دوره سلجوقی است؛ اما در دوره صفویه تزیینات نهایی آن انجام شد. کتیبه‌هایی که در این ایوان وجود دارد متعلق به دوره شاه سلطان حسین است و کاشی‌کاری‌های جذاب و شگفت‌انگیزی هم در آن وجود دارد
- ایوان عمر در جهت مقابل ایوان استاد و در بخش شرقی مسجد قرار گرفته است. ستون‌های آجری و زیبای این ایوان از زیباترین بخشهای آن به شمار می‌آیند که توجه علاقه‌مندان به سبک معماری دوره آل مظفر در قرن هشتم هجری را به خود جلب می‌کنند
- ایوان شاگرد هم که در ضلع شرقی مسجد جامع اصفهان قرار گرفته در دوره سلجوقیان ساخته شده است. اگرچه این ایوان از کاشی‌کاری بی‌بهره است، اما مقرنس‌های آجری چشم‌نوازی دارد که اوج هنر ایرانیان را در آن دوران نشان می‌دهد
شبستان‌های مسجد جامع اصفهان
شبستان‌های مسجد جمعه یا عتیق اصفهان بسیار زیبا هستند و از جذاب‌ترین بخشهای مسجد به‌حساب می‌آیند. این دو شبستان عبارت‌اند از:
- شبستان یا محراب الجایتو یکی از محبوب‌ترین بخشهای این بنای تاریخی از نظر گردشگران است. این شبستان اگرچه کوچک است، اما محراب فوق‌العاده‌ای دارد که نماد کاملی از اوج هنر معماری ایرانیان در روزگار گذشته است. گچ‌بری‌های زیبای این محراب آن را به زیباترین محراب در مساجد تاریخی ایران تبدیل کرده است
- شبستان زمستانی مسجد یادگاری باشکوه از معماری دوره تیموریان است. این شبستان که با نام بیت الشتاء هم شناخته می‌شود، از اتاق‌های خیمه‌ای شکل و ستون‌های کوتاه و قطور ساخته شده است
سنگاب‌های مسجد جامع اصفهان
سنگاب‌ها بخش‌هایی در مساجد قدیم بودند که از آب موجود در آن‌ها برای نوشیدن یا وضوگرفتن استفاده می‌شد. در مسجد جامع اصفهان چهار سنگاب (دو سنگاب اصلی و دو سنگاب کوچک) وجود دارد که عبارت‌اند از:
- سنگاب ایوان درویش در ضلع شمالی مسجد
- سنگاب ایوان صاحب در ضلع جنوبی مسجد
- سنگاب حیاط مسجد عتیق
- سنگاب روبه‌روی ایوان غربی مسجد
گنبدهای مسجد عتیق اصفهان
این مسجد دارای چند گنبد است که مهم‌ترین آن‌ها به‌صورت قرینه در دو بخش جنوبی و شمالی قرار دارند:
- گنبد جنوبی با عنوان گنبد نظام‌الملک شناخته می‌شود و در دوره ملک‌شاه سلجوقی ساخته شده است. به دلیل این که گنبد جنوبی به دستور خواجه نظام‌الملک، وزیر ملک‌شاه ساخته شده، به این نام خوانده می‌شود. استادان معماری آن دوره برای ساخت طرح‌های زیبای این گنبد از گچ و آجر استفاده کرده‌اند.
- گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان با نام گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی شناخته می‌شود. این گنبد با تلاش یکی از وزرای دوره سلجوقی به نام ابوالغنائم تاج الملک ساخته شده و با این که از گنبد شمالی کوچک‌تر است، اما در طراحی آن ظرافت بیش‌تری به چشم می‌خورد. در بخش داخلی گنبد هم طرح‌های هندسی و آثار گره چینی چشم‌نوازی وجود دارد.
کتابخانه نظام‌الملک
کتابخانه مسجد جامع اصفهان یکی از ارزشمندترین بخشهای این بنای تاریخی است که گنجینه‌ای از آثار مکتوب صدر اسلام و دوران پس از آن به‌حساب می‌آید. این کتابخانه در بخش جنوب شرقی مسجد قرار دارد و پس از آسیب در اثر بمباران مربوط به جنگ تحمیلی در دهه شصت، مجدداً بازسازی شد.
جاذبه‌های دیدنی اصفهان در نزدیکی مسجد جامع
اصفهان بهشت گردشگران است و صدها جاذبه دیدنی، از آثار تاریخی فاخر و جذاب گرفته تا پارک‌ها، تفرجگاه‌ها و تفریحات مدرن متعدد را در خود جای‌داده است. البته باتوجه‌به بزرگ‌بودن این شهر توریستی، احتمالاً برای گشت‌وگذار کامل در آن به چند روز زمان نیاز دارید.
اگر می‌خواهید برای سفر به اصفهان برنامه‌ریزی کنید، بهتر است برای بازدید از آثار تاریخی و دیدنی‌های هر بخش از شهر زمان جداگانه‌ای اختصاص دهید.
مثلاً وقتی برای دیدن مسجد جامع اصفهان به بخش شمال شرقی این شهر می‌روید، می‌توانید به جز این اثر باشکوه از آثار دیدنی دیگری همچون مدرسه کاسه گران، خانه شیخ بهایی، خانه بهشتیان و امامزاده هارون ولایت هم بازدید کنید. این بناها در کم‌ترین فاصله از مسجد عتیق قرار دارند.
البته دیدنی‌های اصفهان در نزدیکی مسجد جامع شهر بیش از این‌ها است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- بازار تاریخی اصفهان و سردر قیصریه
- میدان کهنه
- میدان امام علی
- خانه مشیرالملک
- سی و سه پل
- پل خواجو
- باغ گل‌ها
- موزه موسیقی
- میدان نقش‌جهان
- خانه ملا باشی
- کاخ چهلستون و...
نحوه دسترسی و بازدید از مسجد جامع اصفهان
اصفهان در دو دوره صفویه و سلجوقی در اوج شکوه و قدرت قرار داشت. این شهر در این دوره‌ها به‌عنوان پایتخت به‌شدت موردتوجه قرار گرفت و آثار عظیم و ارزشمندی به‌عنوان یادگار از آن زمان باقی‌مانده است.
شما می‌توانید نمادهایی از این شکوه را در دو بخش شهر اصفهان مشاهده کنید. اگر عالی‌قاپو، میدان نقش‌جهان و بناهای ارزشمند حوالی آن را یادگاری از شکوه دوران صفویه و اقتدار شاه‌عباس بدانیم، مسجد جامع اصفهان و محلات پیرامون آن هم یادآور عظمت و قدرت سلجوقیان در اصفهان است.
مسجد جامع اصفهان در خیابان علامه مجلسی و میدان قیام واقع شده و شما برای دسترسی به آن باید به بافت قدیم اصفهان و بازار بزرگ این شهر سر بزنید. به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت که بازار بزرگ اصفهان، مسجد جامع و میدان نقش‌جهان را به هم پیوند می‌دهد.
پس اگر به پیاده‌روی علاقه‌مند هستید، می‌توانید از این فرصت برای لذت‌بردن از فضاهای تاریخی اصفهان استفاده کنید. گشت‌وگذار در این بخش از شهر برای علاقه‌مندان به تاریخ اصفهان به‌ویژه آثار به‌جامانده از دوران سلجوقی بسیار ارزشمند و جذاب خواهد بود.
این مسجد ده ورودی دارد. شما می‌توانید با استفاده از خودروی شخصی، اتوبوس و حتی مترو خودتان را به این مسجد باشکوه برسانید و ساعت‌ها به جست‌وجو و کندوکاو در جزئیات و زیبایی‌های این اثر ارزشمند تاریخی بپردازید.
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به مسجد جمعه اصفهان، ایستگاه میدان شهدا است. البته درصورتی‌که قصد دارید با خودروی شخصی به آنجا بروید، می‌توانید مسیر خیابان‌های هاتف، عبدالرزاق، ولیعصر یا کمال و ابن‌سینا را برای رسیدن به خیابان علامه مجلسی انتخاب کنید.
ورود به این بنای تاریخی عظیم و باشکوه برای عموم مردم آزاد است و شما می‌توانید هر روز، از ساعت ۹ صبح تا ۱۲ ظهر و ۱۴ تا ۱۶:۳۰ عصر از آن بازدید کنید.
بهترین روش اجاره اقامتگاه در اصفهان
اصفهان با لقب «نصف جهان» یکی از مهم‌ترین شهرهای گردشگرپذیر ایران و جهان است. همین موضوع باعث شده تا هر سال هزاران گردشگر از نقاط مختلف کره زمین برای گشت‌وگذار در این شهر زیبا و تاریخی به آن سفر کنند.
به همین منظور اقامتگاه‌های متنوع و متعددی برای اسکان گردشگران در این شهر وجود دارد و همه می‌توانند باتوجه‌به هدف سفر به اصفهان، بودجه و شرایط خود، بهترین اقامتگاه را انتخاب کنند.
شما می‌توانید از میان هتل‌های اصفهان، آپارتمان‌های مبله، سوئیت‌ها، خانه‌های سنتی و اقامتگاه‌های بوم گردی اصفهان و انواع ویلاهای قابل اجاره در اصفهان، مناسب‌ترین آن‌ها را انتخاب کنید. اما به نظر شما بهترین راه برای اجاره بهترین اقامتگاه در اصفهان کدام است؟
ازآنجاکه تنوع اقامتگاه‌های این شهر ممکن است باعث سردرگمی گردشگران شود، به شما توصیه می‌کنیم که از جاباما کمک بگیرید. پلتفرم جاباما یک سامانه تخصصی برای اجاره اقامتگاه در همه شهرهای ایران از جمله اصفهان است که به‌صورت آنلاین، امکان مشاهده، بررسی و رزرو اقامتگاه‌ها را فراهم می‌کند.
شما از طریق جاباما می‌توانید تنها با واردکردن نام شهر اصفهان، تاریخ سفر و تعداد همراهان خود، انواع اقامتگاه‌های مناسب خودتان را پیدا کنید. سپس برای این که انتخاب برای شما آسان‌تر شود، این امکان فراهم شده تا با فیلترکردن امکانات و ویژگی‌های موردنظر اقامتگاهتان، در کم‌ترین زمان ممکن آن را پیدا و رزرو کنید.
قوانین و مقررات اجاره و کنسلی هر اقامتگاه در جاباما در دسترس است و به شما این امکان را می‌دهید تا بتوانید پس از مطالعه این قوانین و همچنین نظرات سایر کاربران، انتخاب بهتر و آگاهانه‌تری داشته باشید.
