آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی قشم – یادگار به‌جامانده از قدیم
از هزاران سال پیش تا امروز، سفر به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های کسب دانش و آگاهی شناخته می‌شود. شما در طول سفر، می‌توانید با فرهنگ، آداب‌ورسوم، عقاید و ویژگی‌های شخصیتی مردم نواحی مختلف آشنا شوید.
سفر به قشم هم از این قاعده مستثنی نیست و بهترین راه برای آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی قشم برای گردشگران خواهد بود. شما می‌توانید در طول سفر به این جزیره زیبا، از طریق معاشرت با مردم محلی و فروشندگان بازارها یا اقامت در اقامتگاه‌های بوم گردی، با این آداب و رسوم و ویژگی‌های فرهنگی مردم آشنا شوید.
از سوی دیگر، حضور در جشنوار‌ه‌ها و مراسم آئینی خاصی که به مناسبت‌های مختلف در قشم برگزار می‌شود، شما را با جنبه‌های دیگری از فرهنگ بومی مردم جزیره‌نشین ایران آشنا می‌کند.
اگر راهی سفر به قشم هستید و هنوز نمی‌دانید با کدام رسم‌ورسوم بومی مواجه می‌شوید، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید. هدف این مقاله آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی قشم – یادگار به‌جامانده از قدیم است تا با آگاهی کافی به سراغ تجربه این مراسم بروید و از حضور در کنار مردم محلی لذت بیش‌تری ببرید.
نوروز صیادی
جشن گندم، جشن خرمن، آفَر کشاورزی و قالیبافی، جشن انار و... نمونه‌های آشنایی از آئین‌های سنتی هستند که با هدف شکرگزاری به سبب برکت کسب‌وکار برگزار می‌شود. اما آیا می‌دانستید که چنین مراسمی در بین صیادان هم رواج دارد؟
جشن نوروز صیادی یکی از زیباترین بخش‌های فرهنگ بومی مردم جزیره قشم است که هر سال بر اساس تقویم ویژه صیادی در این جزیره برگزار می‌شود. این جشن در آخرین روز تیرماه یا روزهای نخست مرداد برگزار شده و مردم محلی را دور هم جمع می‌کند.
در این روز، فصل صید برخی از ماهی‌ها از جمله کوسه به پایان رسیده و زمان صید گرگور آغاز می‌شود. در واقع صیادان محلی این جشن را به شکرانه یک سال کار بابرکت و صید انواع آبزیان از دریا برگزار می‌کنند.
رقص و آواز رزیف و شوشی هم بخش جدایی‌ناپذیری از نوروز صیادی است. مراسم شوشی نوعی نمایش آئینی است که توسط یکی از اهالی جزیره که با پوشیدن لباس‌های خاص، استفاده از پوسته خرما به جای ریش و سفید کردن صورت با آرد، در ظاهر خود تغییراتی ایجاد کرده اجرا می‌شود.
شوشی در طول مراسم به کمک برگ‌های درخت خرما به مردم حاضر در جشن ضربه‌های آرامی با هدف تبرک می‌زند و در پایان مراسم وارد دریا شده با ظاهر یک فرد عادی به خشکی برمی‌گردد.
در این روز مردم محلی جزیره هیچ نوع غذای دریایی نمی‌خورند و صیادان هم برای ماهیگیری به دریا نمی‌روند. برخی از رسوم سنتی که در جریان نوروز صیاد در قشم اجرا می‌شود عبارت‌اند از:
- تزئین در ورودی خانه‌ها با خاک سرخ
- پوشیدن لباس‌های سنتی رنگارنگ توسط زنان و لباس‌های محلی توسط مردان جزیره
- حضور در ساحل برای جشن و پایکوبی
- شنا کردن (غسل کردن) در آب دریا با هدف بهره‌مندی از خواص شفابخش دریا در این روز
- به آب سپردن لباس‌های کهنه که در واقع به معنی به آب سپردن و دور کردن نحسی و ناملایمات سال گذشته است
- خواندن دعای لوبن برای حفظ دام‌ها و سلامت احشام و افزایش برکت آن‌ها
مراسم رزیف خوانی
رزیف یا رضیف نوعی آوازخوانی سنتی در جنوب ایران است که با رقص خاصی همراه می‌شود. این آئین سنتی در زمان‌های گذشته، با هدف شادی و رفع خستگی صیادانی که روزها و شب‌های زیادی در دریا مشغول صید بودند، توسط آن‌ها در بدو ورود به خشکی اجرا می‌شد.
زریف در واقع نوعی سفرنامه‌خوانی است که جنبه‌های مذهبی مثل ذکر صلوات و دعا هم در آن مشاهده می‌شود. برای اجرای این مراسم، دو گروه از مردان با لباس‌های محلی سفید و در حالی که چوب بلندی در دست دارند، رو‌به‌روی هم قرار می‌گیرند و به صورت هماهنگ می‌رقصند.
چند نفر هم در میانه این دو گروه، با نواختن سازهای محلی، شور خاصی به مراسم رزیف می‌بخشند و حرکات خود را با رهبر رزیف که طبل می‌نوازد، تنظیم می‌کنند.
اگرچه این روزها با به‌روز شدن ادوات ماهیگیری، فعالیت‌هایی مثل زریف خوانی و نمایش جمع‌آوری دسته‌جمعی تورها، کشیدن لنگر یا برافراشتن بادبان‌ها تغییر اساسی کرده، اما اهالی خوش‌ذوق جزیره با هدف حفظ این آئین‌های سنتی، آن را در مراسمی مثل جشن‌های عروسی و... انجام می‌دهند.
این مراسم در گذشته به رقص شمشیر معروف بود؛ اما این روزها با چوبی از جنس خیزران اجرا می‌شود و حال و هوای تماشایی و جذابی دارد. رزیف خوانی پای ثابت نوروز صیادی هم هست و با شکوه خاصی در این جشن اجرا می‌شود.
مراسم قبله دعا
تأمین آب شیرین در دل جزیره‌ای محصور در آب‌های شور خلیج‌فارس، همیشه یکی از چالش‌های اساسی مردم قشم بوده است. به همین دلیل، مردم این جزیره به آب باران به عنوان تنها راه طبیعی تأمین آب شیرین بسیار وابسته بودند.
بر همین اساس، آئینی مذهبی و سنتی از دیرباز در این جزیره رواج پیدا کرد که در آن، مردم محلی از خداوند طلب باران می‌کنند. این مراسم که به تدریج وجهه مقدسی در میان اهالی جزیره پیدا کرد، در سال‌هایی که باران به‌موقع در جزیره نمی‌بارد و دشت‌ها سیراب و سرسبز نمی‌شوند، اجرا می‌شود.
برای این کار، روحانی معتمد جزیره زمان مناسبی را برای مراسم قبله دعا تعیین می‌کند و وقت دقیق آن را توسط کودکان به مردم اطلاع می‌دهد. این کودکان با خواندن شعرهای مربوط به آب و باران این خبر را در میان مردم پخش می‌کنند و گاهی شیرینی یا پول به عنوان شادباش می‌گیرند.
در روز موعود، مردم سپیدپوش معمولاً با زبان روزه برای اجابت دعا به محل تعیین شده می‌روند و پس از خواندن دعا و دو رکعت نماز، به صورت گروهی با همراهی عده‌ای از جوانان که اشعاری در طلب باران می‌خوانند، در سطح جزیره می‌گردند. در نهایت شرکت‌کنندگان در مراسم قبله دعا، غذای نذری پخته و آن را در بین نیازمندان جزیره تقسیم می‌کنند.
مراسم زار
مراسم زار یکی از آئین‌های خاص نواحی جنوبی ایران است که هنوز هم در بسیاری از مناطق آن از جمله قشم رواج دارد. منشأ زار از رسوم خاص کشورهای عرب‌نشین و برخی از کشورهای آفریقایی مثل اتیوپی است که به مناطق جنوبی ایران راه پیدا کرده است.
این مراسم معمولاً برای افرادی که بیمار شده و مشکل آن‌ها از طریق درمان‌های رایج بهبود پیدا نمی‌کند، اجرا می‌شود. در واقع اهالی بومی قشم معتقدند که برخی از بادها با تسلط بر روح و جان افراد، آن‌ها را درگیر مشکلات شدید جسمی و روحی می‌کنند.
بابا زار یا ماما زار اجراکننده‌های اصلی مراسم زار هستند و در این مراسم، از نوازنده‌های محلی و آوازخوان‌ها کمک می‌گیرند. البته اجرای این مراسم مقدمه‌ای هم دارد که در خانه ماما زار یا بابا زار و به صورت خصوصی اجرا می‌شود.
بیماران زن برای درمان به سراغ ماما زار می‌روند و مردان بیمار هم توسط بابا زار درمان می‌شوند. این مراسم به حدی جذاب و شگفت‌انگیز است که انگار در حال تماشای صحنه‌هایی از یک تئاتر هستید.
ماما زار یا بابا زار در طول مراسم تلاش می‌کند تا با باد ارتباط برقرار کرده و خواسته‌های او را برآورده کند. در این بین، نوازندگان و آوازخوانان محلی هم برای همراهی با ماما یا بابا زار حال و هوای عجیبی به مراسم می‌بخشند.
نمی‌توان زمان دقیقی برای این مراسم تعیین کرد و ممکن است از چند ساعت تا چند روز - بسته به خواسته‌های باد و شرایط اجابت آن‌ها - طول بکشد. در نهایت اگر خواسته‌های باد برآورده شود، از جسم و روح بیمار خارج شده و فرد حس بهبود و رهایی پیدا می‌کند.
جشن نخل و خرما
نخل درختی مقدس و ارزشمند در فرهنگ بومی مردم نواحی جنوب ایران است. میوه این درخت یعنی خرما یکی از مفیدترین میوه‌های جهان بوده و کاربردهای زیادی هم دارد. اهمیت این میوه و درخت آن برای اهالی جزیره قشم باعث شده تا جشن نخل و خرما به عنوان یکی از رسوم مردم این جزیره رونق پیدا کند.
در این جشن که با اجرای موسیقی محلی جنوب و سرگرمی‌های مختلف همراه است، انواع خرما و محصولات جانبی آن از قبیل شیره خرما، شیرینی‌های خرمایی، نان‌های محلی، سرکه خرما و... به فروش می‌رسد.
ضمناً شما می‌توانید در جشن نخل و خرما قشم، انواع صنایع دستی تهیه شده از چوب یا برگ‌های درخت نخل مثل زنبیل و سبدهای حصیری، جارو، دمپایی و... را تهیه کنید و به عنوان سوغات قشم با خود ببرید.
این جشن هر سال در شهریور ماه، یعنی پایان فصل برداشت خرما به مدت یک هفته برگزار می‌شود تا خستگی ماه‌ها تلاش باغ‌داران این جزیره را از تنشان خارج کند. اگر در حال برنامه‌ریزی برای سفر به قشم هستید و دوست دارید با حضور در یک جشن زیبا، با آداب‌ورسوم و فرهنگ بومی قشم آشنا شوید، حتماً ماه شهریور را برای سفر خود انتخاب کنید.
جشن میگو
میگو یکی از ارزشمندترین آبزیان خلیج‌فارس بوده که صید آن برای اقتصاد صیادی بسیار باارزش و حیاتی است. صیداین آبزی مفید در جزیره قشم معمولاً از شهریورماه شروع شده و تا نیمه‌های آبان ادامه پیدا می‌کند.
پس از پایان فصل صید، اهالی جزیره جشنی جذاب به نام جشن میگو برپا می‌کنند که به شکرانه پشت سر گذاشتن این فصل و صید مناسب میگو انجام می‌شود.
ازآنجاکه در جزیره قشم، صدها نفر از طریق صیادی رزق و روزی خود را به دست می‌آورند، جشن میگو جشنی بزرگ است که هزاران نفر در آن شرکت می‌کنند. حضور پررنگ گردشگران هم همیشه بر رونق و جذابیت جشن میگو قشم می‌افزاید.
اگر برنامه سفر شما به شکلی است که در روزهای ۲۴ و ۲۵ آبان در قشم حضور دارید، حتماً در این جشن شرکت کنید و از برنامه‌های شاد و متنوع و سرگرمی‌های جذاب آن لذت ببرید.
ضمناً شما می‌توانید در طول این جشن، سوغات قشم از قبیل صنایع دستی، نان‌ها و شیرینی‌های محلی و حتی ماهی و میگوی خوشمزه این جزیره را از غرفه‌های مخصوص تهیه کرده و به عنوان ره‌آوردی دلچسب از جنوب با خود به شهر و دیارتان ببرید.
زنبیل گردانی
زنبیل گردانی بخشی از فرهنگ بومی مردم قشم است که هنوز در گوشه و کنار این جزیره رواج دارد. در این رسم جذاب، کودکی که پس از پشت سر گذاشتن دو سالگی هنوز توانایی راه رفتن پیدا نکرده را در یک زنبیل بافته شده از برگ یا پیش درخت نخل می‌نشانند. اهالی جزیره به این زنبیل، کندوک هم می‌گویند.
سپس تعدادی از کودکان محل این زنبیل را با احتیاط بلند کرده و به در خانه همسایه‌ها می‌روند. پس از رسیدن زنبیل به در هر خانه، صدای آوازخوانی کودکان فضا را پر می‌کند: کندوک پا نداره/ راه به جایی نداره و...
در این هنگام، صاحب خانه با شیرینی به سوی بچه‌های حمل‌کننده زنبیل می‌رود و برای کودک هم آرزوی سلامتی می‌کند. پس از این که این کار هفت بار تکرار شد، کودکان زنبیل را به پدر و مادر کودک تحویل می‌دهند و پس از خواندن دعا به امید به راه افتادن کودک، محل را ترک می‌کنند.
این رسم جذاب بیانگر مهربانی و هم‌بستگی اهالی این جزیره است و نشان می‌دهد که چگونه در شرایط دشوار به کمک هم می‌شتابند. اگر خوش‌شانس باشید، می‌توانید در سفر به قشم، این رسم سنتی را در روستاهای این جزیره ببینید و از نزدیک با این بخش از فرهنگ بومی مردم جزیره آشنا شوید.
آئین‌های مذهبی در قشم
بیش‌تر اهالی جزیره قشم را مسلمانان اهل تسنن تشکیل می‌دهد. البته شیعیان هم در نقاطی از این جزیره زندگی می‌کنند؛ اما تعداد بیش‌تر مردم اهل سنت باعث شده تا آئین‌های مذهبی این جزیره بیش‌تر به فرهنگ سنی‌ها نزدیک باشد.
مردم قشم بسیار دین‌دار هستند و تا حد امکان، رسوم مذهبی خود را به بهترین شکل ممکن اجرا می‌کنند. برخی از آئین‌های مذهبی که در قشم زیبا رواج دارد عبارت‌اند از:
مولودی خوانی
اهالی سنی‌مذهب جزیره قشم، چهار مناسبت اسلامی مهم در طول سال دارند و در هر یک از این مراسم، مولودی خوانی برگزار می‌کنند. بیست و هفتم ماه رجب (سال‌روز معراج پیامبر)، ولادت پیامبر، عید فطر و عید قربان زمان مولودی خوانی در این جزیره است. این رسم جذاب در مساجد جزیره با حضور تعداد زیادی از مردان و زنان و کودکان مسلمان اجرا می‌شود.
برای مولودی خوانی، اهالی جزیره در ساعت هشت شب در مساجد جمع شده و با همخوانی، روشن کردن شمع و چراغ و پاشیدن گلاب، مولودی خوان را در اجرای مراسم همراهی می‌کنند. این مراسم حدود دو سه ساعت طول می‌کشد و در طول مراسم، از مهمانان پذیرایی می‌شود.
عید قربان
عید قربان برای اهالی سنتی‌مذهب جزیره قشم یک عید بسیار ارزشمند و حتی گاهی مهم‌تر از عید نوروز است. مردم جزیره از چند روز پیش از آن برای عید قربان آماده می‌شوند.
خرید لباس نو، آشتی با دوستان و آشنایان، دید و بازدید و پخت شیرینی‌های سنتی از جمله کارهایی است که در روز عید قربان و پیش از آن انجام می‌شود. ضمناً مراسم مولودی خوانی شب عید قربان هم از رسوم مهمی است که بیش‌تر اهالی جزیره حتماً در آن شرکت می‌کنند.
عید فطر
عید فطر یکی از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان جهان است که شور و شادی آن با از راه رسیدن آخرین غروب ماه رمضان آغاز می‌شود. اهالی کوچک و بزرگ جزیره در نخستین روز ماه شوال با پوشیدن لباس‌های نو و پخت شیرینی‌های محلی، خود را برای پذیرایی از مهمانان آماده می‌کنند.
پس از اقامه نماز عید فطر و سر زدن به اهل قبور و نثار فاتحه برای آن‌ها، دید و بازدیدها شروع می‌شود. اهالی جزیره از نشستن بر سفره‌های عیدی عزیزان خود در شادی این روز با هم شریک می‌شوند و لحظات خوشی را پشت سر می‌گذارند.
آداب و رسوم مربوط به ازدواج در قشم
ازدواج به عنوان امری مهم و مقدس، با آداب و رسوم خاصی در قشم اجرا می‌شود. اهالی سنتی جزیره تلاش می‌کنند تا این مراسم به ساده‌ترین شکل ممکن و به دور از تجمل باشد.
اگرچه در حال حاضر بسیاری از رسوم کهن مربوط به ازدواج در این جزیره کمرنگ شده، اما شما هنوز می‌توانید نشانه‌هایی از آن را در ازدواج اهالی روستاهای قشم ببینید. در ادامه به برخی از این آداب و رسوم اشاره می‌کنیم:
مراسم خواستگاری
پس از این که خانواده داماد دختر مناسبی برای پسر خود شناسایی کردند، با هماهنگی قبلی راهی منزل عروس می‌شوند. مراسم خواستگاری در قشم با حضور بزرگان خانواده و افراد معتمد محل برگزار می‌شود. پس از صحبت‌های اولیه و توافق‌های لازم، زمان مراسم و بله برون تعیین شده و پس از آن، عروس و داماد نامزد هستند.
مراسم حنابندان
حنابندان بخشی از مراسم عروسی در جزیره قشم است که حدود دو روز قبل از جشن اصلی عروسی بر پا می‌شود. برای مراسم حنابندان، عروس لباس سبزی به تن می‌کند و زنان هنرمند جزیره، بر دست و پای او با حنا نقش‌های زیبایی می‌زنند.
در طی این مراسم تا پیش از جشن عروسی، داماد نباید عروس را ببیند و هدایایی مانند لباس، کیف و کفش و... را توسط مادر و خواهر خود برای عروس می‌فرستد.
جهیزیه و مراسم عقد
هزینه جشن‌ها و تهیه جهیزیه در جزیره قشم به عهده داماد است. اگر داماد پیش از مراسم بتواند خانه‌ای تهیه کرده و وسایل لازم برای شروع زندگی مشترک را فراهم کند، عروس و داماد پس از عقد و عروسی به خانه خود می‌روند.
اما معمولاً بسیاری از عروس و دامادها تا چند وقت بعد از جشن در خانه پدر داماد می‌مانند و پس از مهیا کردن شرایط، راهی منزل خود می‌شوند. داماد در کنار جهیزیه، باید چند دست لباس سنتی ارزشمند هم برای عروس تهیه کند و آن‌ها را به همراه سایر هدایا از جمله طلا و پارچه‌های پرزرق‌وبرق برای عروس بفرستد.
جشن عروسی در قشم
جشن عروسی در قشم با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. این یک مراسم جذاب است که به صورت مجزا در خانه عروس و داماد برپا می‌شود. اقوام داماد پس از صرف شام در خانه پدر داماد، با رقص و موسیقی او را به خانه عروس برده و وارد حجله می‌کنند.
حجله اتاقی در خانه پدر عروس است که پیش از شروع جشن عروسی با انواع تزئینات زیبا آراسته می‌کنند. عروس و داماد باید برای سه روز در حجله بمانند و در این مدت هیچکس اجازه دیدن عروس و داماد را ندارد.
مراسم هفت شبی
پس از گذشت هفت روز از جشن عروسی، عروس و داماد برای ادای احترام به خانه پدر داماد و سایر بزرگان فامیل می‌روند؛ به همین دلیل به آن هفت شبی می‌گویند. هفت شبی مراسمی همراه با رقص و آواز و شادی است که با حضور بزرگ‌ترها برگزار می‌شود و حال و هوای جذابی دارد.
بهترین روش برای اجاره اقامتگاه در قشم
اقامت در مکانی امن و مناسب در طول سفر از مهم‌ترین ضروریات سفر است که در افزایش کیفیت آن نقش اساسی دارد. این موضوع در مورد سفر به قشم، با توجه به محدود بودن زمان مناسب سفر به این جزیره از اهمیت بیش‌تری برخوردار است.
در واقع دسترسی به یک اقامتگاه مناسب با امکانات خوب در دل جزیره به بهتر شدن این سفر و ایجاد خاطرات خوب از گشت‌وگذار در قشم کمک می‌کند.
خوشبختانه این روزها و با توجه به استقبال گردشگران از سفر به جزایر ایران برای گردشگری و خرید، اقامتگاه‌های خوبی هم در این مناطق ایجاد شده است.
این اقامتگاه‌ها شامل انواع هتل‌ها، ویلاهای ساحلی، مجتمع‌های اقامتی، سوئیت‌ها و... هستند که شما می‌توانید بر اساس نیاز، سلیقه و بودجه خود، هر یک از آن‌ها را انتخاب و اجاره کنید.
اما از آنجا که بسیاری از گردشگران، هوای خنک نیمه دوم سال را برای سفر به قشم انتخاب می‌کنند، احتمالاً اقامتگاه‌های قشم در فصل پاییز، زمستان و اوایل بهار با هجوم انبوهی از گردشگران مواجه می‌شوند.
پس برای این که در طول سفر به قشم دغدغه اجاره اقامتگاه مناسب را نداشته باشید و با خیال راحت سفر کنید، حتماً پیش از شروع سفر به فکر اجاره یک اقامتگاه عالی در قشم باشید.
جاباما به عنوان یک پلتفرم تخصصی در زمینه اجاره آنلاین اقامتگاه به شما کمک می‌کند تا بهترین اقامتگاه‌های قشم را پیدا کرده و پس از مقایسه و بررسی شرایط هر کدام، بهترین آن‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن رزرو کنید.
اجاره آنلاین اقامتگاه در قشم به کمک جاباما تنها با چند کلیک انجام می‌شود. استفاده از این سامانه علاوه بر کمک به صرفه‌جویی وقت و هزینه‌ها، باعث می‌شود تا انتخابی آگاهانه‌تر داشته باشید و سفری خاطره‌انگیز و رؤیایی به بزرگ‌ترین جزیره ایران را تجربه کنید.
